Het aantal fraudes bij gecontroleerde ondernemingen in de afgelopen jaren is maar een fractie daarvan. ‘Er is wat mij betreft disproportionele aandacht voor fraude en witwassen bij door accountants gecontroleerde organisaties’, stelt Peters. ‘Elke fraude is er één teveel, maar criminaliteit is er altijd geweest en zal ook altijd blijven bestaan. Naar nul gaan, is een utopie, want voor elke maatregel bedenkt een boef wel iets anders.’ Politie en justitie en accountants staan voor dezelfde uitdaging.

Op veel maatschappelijke terreinen waar in Nederland zaken misgaan, bestaat de neiging om door te slaan in regelgeving. Met als ogenschijnlijk einddoel dat er niets meer misgaat. Denk aan gezondheidszorg, denk aan verkeersongevallen, denk aan het uitbetalen van toeslagen door de Belastingdienst. De negatieve gevolgen van doorgeslagen regelgeving ondervinden veel mensen dagelijks. Het middel wordt dan erger dan de kwaal.

Het is zaak om altijd een zorgvuldige balans te zoeken tussen het effect wat je wilt bereiken met maatregelen en de gevolgen die het uitvoeren van deze maatregelen hebben voor betrokkenen. Peters: ‘Die balans is op het gebied van fraude en witwassen zo langzamerhand volledig zoek. Ondernemers hebben daar last van’.

Vanuit toezichthouders en regelgevende instanties worden maatregel op maatregel gestapeld, omdat volgens Peters door controlerend accountants onvoldoende zou worden gedaan tegen fraude bij hun cliënten. Zo is er met ingang van 2023 een specifieke rapportageplicht rondom fraude in alle verklaringen bij wettelijke controles van jaarrekeningen.

Momenteel zijn er plannen om bij elke wettelijke controle verplicht een fraudespecialist in te schakelen. Los van nut en (dis)proportionaliteit van dergelijke maatregelen, zoveel fraudespecialisten zijn er niet eens. Zelfs bij lange na niet. Ook de kostenstijgingen voor de gecontroleerde organisaties zijn een zorg.

Verreweg de meeste ondernemers zijn nette mensen, die helemaal geen fraude willen plegen. ‘Een controlerend accountant is geen detective, maar onderzoekt jaarrekeningen en dan kun je tegen een fout aanlopen’, aldus Peters.

Bij dat onderzoek moet je er volgens Peters altijd alert op zijn dat fouten bewust worden gemaakt, fraude dus, maar dat kan en mag volgens hem niet het primaire uitgangspunt zijn. Ook bij jaarrekeningcontroles geldt: ‘onschuldig totdat het tegendeel bewezen is’. Het onderzoek naar een jaarrekening komt niet voort uit een verdenking dat er iets mis is, maar vanuit een reguliere wettelijke plicht. Peters: ‘Ondernemers zijn geen criminelen, maar soms zijn er criminelen die toevallig ook ondernemer zijn. Dat lijkt te worden vergeten’.

Ondernemers, of beter gezegd hun ondernemingen, kunnen natuurlijk ook het slachtoffer zijn van criminaliteit zoals fraude. Als dat geconstateerd wordt, bijvoorbeeld door accountantscontrole, is het vaak al te laat. Het op orde hebben van de interne procedures en controlemechanismen kan veel leed voorkomen. Fraude voorkomen is volgens Peters dan ook geen feestje van accountants.

Het bedrijfsleven kan zelf veel meer doen om risico’s te beheersen. ‘Er is een ketenverantwoordelijkheid. Bedrijven moeten ook zelf stappen zetten om zo risico’s te verminderen. Door de interne organisatie tegen het licht te houden, kunnen procedures verbeteren met uiteindelijk minder risico op fraude. Eigenlijk zou elke onderneming een eigen frauderisicoanalyse moeten hebben’, stelt Peters.

Voor Confirm speelt dit een belangrijke rol in het controleproces. Peters: ‘We kijken naar de opzet van interne organisaties en geven advies wanneer verbetering wenselijk is. Omdat bijna alle ondernemingen suboptimaal zijn georganiseerd, is er vaak ruimte voor zo’n verbetering. Zeker bij MKB-ondernemingen is het vanwege beperkte bezetting en capaciteit niet altijd mogelijk om in het kader van veiligheidsniveaus de maximale hoeveelheid controles in te bouwen.’ De ondernemer zal daarin dan afgewogen keuzes moeten maken.

In een wereld waar steeds meer geautomatiseerd wordt, speelt digitale veiligheid een belangrijke rol. Ook hierbij geeft Confirm advies. ‘In de digitale wereld is het net als in de echte wereld: wie zijn huis goed beveiligt, zorgt ervoor dat dieven naar buren gaan waar de beveiliging minder is. Ook bij beveiliging van ICT gaat het echt niet altijd om ingewikkelde zaken. Gebruik bijvoorbeeld je boerenverstand als het gaat om wachtwoorden, two-factor toegangsbeveiliging en updates. Het zijn heel basale dingen die iedereen weet. Maar de menselijke factor kan hierin weleens tekortschieten’, aldus Peters.

Het “broertje” van fraude is witwassen. Witwassen is niet uitsluitend een zelfstandig delict, bijvoorbeeld rondom uit drugshandel verkregen crimineel geld. Elk financieel voordeel uit een handeling die strafrechtelijk als misdrijf aangemerkt kan worden, zoals een bewuste overtreding van belastingwetgeving, is automatisch ook witwassen. Financiële instelllingen zoals banken en verzekeraars, dienstverleners waaronder accountants en notarissen, en bepaalde handelaren, bijvoorbeeld autobedrijven of juweliers, hebben meldplichten en identificatieplichten die voortkomen uit de wet die ziet op bestrijding van witwassen.

Deze meldplicht is anders dan in de rest van Europa heel ruim. Hiervoor is de term “ongebruikelijke transacties” bedacht. Het gevolg is dat alle partijen in 2021 samen meer dan 1,2 miljoen meldingen deden, maar dat slechts 8 % daarvan (in 2021: 96.676) ook als daadwerkelijk verdacht werd aangemerkt door diezelfde overheid. ‘Dat wil overigens niet zeggen dat er daarna ook onderzoek plaatsvindt, in veel gevallen gebeurt dit niet, laat staan dat er sprake is van overtredingen’, aldus Peters.

In andere Europese landen moeten alleen de daadwerkelijk verdachte transacties gemeld worden. Meldingen kosten de maatschappij veel tijd en geld. Weegt dat voor die 1,1 miljoen niet verdachte meldingen op tegen het nut ervan, vraagt Peters zich af. ‘Waarom is dat in de rest van Europa dan anders? Accountants moeten letterlijk elk dubbeltje van witwassen melden bij de overheid, maar in de krant lees ik een hoofdofficier van justitie zeggen dat er bij bedragen van onder de 5.000 euro niets mee wordt gedaan vanwege beperkte onderzoekscapaciteiten. Commentaar overbodig’, aldus Peters.

Als er met meldingen niets of nauwelijks wat wordt gedaan omdat er geen prioriteit of capaciteit is, dan klopt volgens Peters iets niet. ‘Als nette ondernemers vanwege antiwitwasprocedures 4 maanden moeten wachten voordat ze een bankrekening kunnen openen, dan zijn we op de verkeerde weg. Als na het afstorten van 100 euro contanten bij de bank maar 95 euro wordt bijgeschreven, vind ik dat buiten proportie. Wanneer de overheid het UBO register invoert, en vervolgens de rechter de toegang daartoe blokkeert, word ik boos. Het verwondert me dat ondernemersorganisaties nog niet massaal de weg naar het Malieveld hebben gevonden,’

Peters: ‘Begrijp me goed: elk misbruik van gemeenschapsgeld en dus ook elke fraude moet effectief en consequent bestreden worden. Als accountants werken we daar graag aan mee. Samenwerking in de keten tussen bijvoorbeeld banken, accountants en opsporende instanties is daarvoor een must. We zouden bronnen en controlegegevens van verschillende organisaties aan elkaar moeten koppelen, zodat we data kunnen uitwisselen en vergelijken. En waarom zou elke dienstverlener of instelling een eigen cliëntonderzoek moeten doen; je kunt dat toch ook één keer centraal heel goed doen? Dat alles vindt de overheid lastig, maar het is in mijn ogen wel een goede zet. Het kan echt anders, vaak beter, soms minder en belangrijk: zonder hardwerkende ondernemers onnodig te belasten’.